Το μέγα έπος της Ινδίας
Σαν την Οδύσσεια, η Ραμαγιάνα αφηγείται τις περιπέτειες ενός ήρωα, του Ράμα, που περιπλανιέται από την βόρεια Ινδία έως την Κεϋλάνη, μέχρι να ξαναβρεί το χαμένο του βασίλειο. Σαν την Ιλιάδα, περιγράφει τις μάχες και τις περιπέτειες για την ανάκτηση μιάς βασίλισσας, της Σίτα, της ίδιας της ψυχής του.
Οπωσδήποτε, η συνεχής απήχηση για χιλιάδες χρόνια που έχει το έργο αυτό, που με την Μαχαμπαράτα αποτελούν τα δύο παραδοσιακά έπη της Ινδίας, οφείλεται στο έντονο στοιχείο της περιπέτειας. Επίκεντρο της Ραμαγιάνα είναι η μάχη που δίνει διαρκώς το Καλό ενάντια στο Κακό. Οι ήρωές της πολεμούν εκείνους που δεν σεβάστηκαν το ντάρμα, την αντανάκλαση του θείου νόμου πάνω στην κοινωνία. Οι μαγικές πράξεις προσθέτουν ενδιαφέρον, και η συνεργασία των ανθρώπων με τα ζώα δίνει στο έργο μιαν μυθική διάσταση.
Η Ραμαγιάνα έχει επηρεάσει αφάνταστα τον πολιτισμό στην Ινδία. Έδωσε μορφή στις αξίες της κοινωνίας της, επαναλαμβάνοντας σε αναρίθμητες γενιές τα πρότυπα ορθής συμπεριφοράς. Για πολλούς αιώνες υπήρξε απαραίτητο στήριγμα της παιδείας. Οι χαρακτήρες του έπους είναι μοντέλα, ήρωες της καθημερινής ζωής. Αυτός που σε στιγμές κρίσης βασίζει τη δράση του πάνω στο πρότυπο του Ράμα, είναι βέβαιος πως πράτει το σωστό, και ότι θα έχει τη γενική αποδοχή των συνανθρώπων του.
Η Ραμαγιάνα παραμένει μέχρι τις μέρες μας αναπόσπαστο μέρος της Ινδικής παράδοσης. Οι οικογένειες δίνουν στα παιδιά τους τα ονόματα των ηρώων της και τα μεγαλώνουν με ιστορίες και παραμύθια παρμένα από τα κείμενά της. Το έπος, στο σύνολό του ή αποσπασματικά, ανεβάζεται σε θεατρικές παραστάσεις ή θρησκευτικές τελετές στην Ινδία, την Ινδονησία, την Ταϋλάνδη, σ’ όλες τις περιοχές που έχει αγγίξει ο Ινδουϊσμός. Τα βάσανα που πρέπει να υποστεί ο Ράμα και η Σίτα δεν είναι παρά απόψεις των ταλαιπωριών που περνά κάθε άνθρωπος στη ζωή του.
Ιστορικά, το έπος αναφέρεται στις παραδόσεις δύο αρχαίων ισχυρών λαών, των κατοίκων της Αγιοντία και της Μιτίλα στη βόρειο Ινδία, όπου βασίλευαν οι οικογένειες του Ράμα και της Σίτα, αντίστοιχα.
Οι μελετητές, που δέχονται το γεγονός της ύπαρξής τους τα χρόνια μεταξύ του 1.200 και 1.000 π.Χ., εντοπίζουν ότι ο πολιτισμός στις περιοχές αυτές την περίοδο εκείνη ήταν σημαντικά ανώτερος απ’ ό,τι σε άλλα μέρη της Ινδίας.
Οι Γερμανοί ιστορικοί του δέκατου ένατου αιώνα θεωρούσαν ότι η νίκη του Ράμα επικεφαλής μιάς συμμαχίας στρατιών της βορείου και μέσης Ινδίας πάνω στα στρατεύματα των Ραξάσα, των κατοίκων της σημερινής Κεϋλάνης, απεικονίζει την επικράτηση των Αρείων φυλών πάνω στους πιό πρωτόγονους πολιτισμούς της νοτίου Ινδίας.
Η μυστικιστική ανάλυση της Ραμαγιάνα σχετίζεται με τον συνεχή αγώνα του ανθρώπου ενάντια στην κατώτερή του φύση και τους δαιμονικούς πειρασμούς που διαταράσσουν τη σχέση του με τις δυνάμεις του Ιερού. Ο Ράμα κατανικά τους πειρασμούς έναν έναν και ολοκληρώνει τον θρίαμβό του νικώντας τον Ραβάνα, τον δαίμονα της σάρκας. Έτσι ξαναβρίσκει τη Σίτα, τη ψυχή του, κατακτώντας και το δικαίωμα της βασιλείας πάνω στο πατρογονικό βασίλειο της Αγιοντία.
Οι στίχοι του Βαλμίκι, του φερόμενου σαν συγγραφέα του έπους, κρατούν με τη μεγάλη τους ποιητική δύναμη την ισορροπία ανάμεσα στις δύο ερμηνείες, την μυστικιστική και την ιστορική, διατηρώντας έτσι το ενδιαφέρον τόσο των θεατών που βλέπουν τη Ραμαγιάνα σαν περιπέτεια, όσο και αυτών που το ερμηνεύουν σαν μείζον θρησκευτικό έργο.
